Deprem sonrası depremzedelerin güvenliğini, sağlığını ve psikolojisini ayakta tutması önemlidir. Sadece deprem sonrası günler için değil sonraki  zamanlar için de sağlık açısından da oldukça önemlidir. Deprem sonrası yapılması gerekenler şu şekilde sıralanabilir:

Can Güvenliğinin Sağlanması

Deprem sonrası can güvenliğinin sağlanması en önemli noktalardan biri. Deprem sonrası alınacak önlemler güvenliği sağlamada büyük öneme sahiptir. Ağır hasarlı binalardan uzak durmak, herhangi bir sebeple binalara giriş yapmamak ve moloz yığınları üzerinde bulunmamanız gerekir. Aynı zamanda çadır ya da gaz kaçağı bulunabilecek ortamlarda ateş yakmaktan uzak durulması da olası yangınları engellemenizi sağlar. Bir diğer risk ise gecenin araçlarda geçirilmesidir. Araç içerisinde uyuyan depremzedeler karbonmonoksit zehirlenmesi açısından risk altında sayılır. Bunun nedeni soğuk günlerde araç klimasının açık kalmasıdır. Havayı tamamen tazeleyemeyen klima karbonmonoksit seviyesini artırarak fark edilmeden zehirlenmeler yaratabilir.

El Hijyenine Dikkat Edilmesi

Deprem sonrası toplu alanlarda bulunmak nedeniyle salgın hastalık riski de artar. Eller temasın en çok olduğu noktalardan biridir. Deprem sonrası nedeniyle hijyenik açıdan hazırlıksız yakalanmak da el hijyenini olumsuz etkileyerek salgın hastalıkların bulaşma riskini artırabilir. Bu nedenle mümkün olduğunca eller yıkanmalıdır. Özellikle temas etmeden önce çöpler ya da moloz yığınlarıyla temastan sonra mümkün ise ellerin yıkanması önem taşır.

Evcil Hayvan Bakımı

Depremden sonra alınacak önlemler sadece insanlar için değil diğer canlılar için de önemlidir. Evcil hayvanların da insanlar gibi yiyecek ve su ihtiyacı vardır. Bu nedenle eğer mümkünse hayvan maması verilmelidir. Eğer mamaya ulaşmak mümkün değilse kendi besinlerinizi evcil hayvanlarla paylaşmalısınız. Çadır kentlerde ya da sokakta evcil hayvanların kaybolma riskine karşı mutlaka evcil hayvanların boynuna telefon ve isim içeren bir künye ya da kağıt bağlanmalıdır.

Psikolojik Bakım

Deprem sonrası güvenliğinizi sağlamak, aç ve susuz kalmanızın önüne geçmek ve aile üyelerinizi korumak dışında göz ardı edilmemesi gereken noktalardan biri de psikolojidir. Psikoloji sadece deprem sonrası kontrol altında olmak için değil gelecek yıllarda çeşitli sorunlar yaşamamanız için de önem taşır. Deprem sırasında insan beyni tehlikeyi değerlendirir ve tehditten kendini korumak için daima tetikte kalır. Bu nedenle kalp atışında artma, soluk alıp verişin hızlanması, kaslarda gerilme, uyuşma hissi, korku, titreme ve bulantı gibi fizyolojik sonuçlar oluşabilir. Deprem sonrası ise suçluluk ve korku gibi hislerin oluşması muhtemeldir. Bu hisler uyku ve odaklanma sorunlarını beraberinde getirir. Dünyayı güvenli bir yer olarak kabul eden insan beyni büyük bir yıkım karşısında uyum sağlamakta zorluk çeker. Ne kadar zor olsa da en kısa sürede yaşanılanların kabullenilmesi ve gelecek için güçlü ve iyi bir psikoloji oluşturulması önemlidir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Deprem sonrası depremzedelerin tepkileri ikiye ayrılır. Bu durumla bazı depremzedeler başa çıkabilirken bazı depremzedeler de uzun süreler bu psikolojiyi atamazlar. Uzun süre atılamayan bu psikoloji travma sonrası stres bozukluğu olarak adlandırılır. Deprem anının zihinde sürekli tekrar etmesi ve olayın tekrar yaşanacağı hissi uzun süreler depremzedeyi terk etmez. Psikolojik olarak destek almak deprem sonrası ilk dönemde mümkün olmayabilir. Bu nedenle kişiler stres bozukluğu oluşmaması ve tekrarlayan düşüncelerin önüne geçilmesi için kendileri bazı şeyler yapabilir. Bu durum yaşandığında öncelikle tedavi edilebilir bir durum olduğu bilinmelidir. TSSS ile başa çıkmak için yapılabilecekler şunlardır:

• Korku anında normal nefes almaya geri dönmek için çaba harcamanız gerekir. Korku oluştuğunda otomatik olarak panik duygusu artar ve nefes alışverişi değişir. Korktuğunuzu hissettiğinizde nefes alışverişini kontrol altına almalı. Bunun için 5’e kadar sayarak yavaşça nefes almak ve yavaşça dışarı nefesi vermek odaklanmayı değiştirebilir. 
• Eğer mevcutsa deprem öncesi sahip olunan bir nesneye odaklanmak kişiyi düşüncelerinden uzaklaştırır. Aynı zamanda bu nesneyi kişinin yanında taşıması ona bir sorun olmadığı hissini verebilir.
• Kendi kendine stres bozukluğunun önüne geçmeye yardımcı olabilen diğer faktör ise telkindir. Kişinin travmanın bittiğini, kısa süre sonra güvende olacağını, sorunların ortadan kalkacağını kendisine sürekli söylemesi depremzedeyi sakinleştirebilir.
• Eğer mümkünse bir battaniyeye sarılmak ve bir süre uyumak da depremzedenin kendini güvende hissetmesini sağlar.
• Mümkün olan ilk anda bir psikolojik destek almanız gerekir. Tüm bu anlatılanlar psikolojik desteğin mümkün olmadığı zamanlarda kişinin sağlıklı ruh haline bürünmesi için destekleyicidir.

Çocuklara Psikolojik Destek Sağlamak

Deprem sonrası çocukların fiziksel olarak güvende olmasını sağlamak kadar psikolojik olarak da sağlıklı olmalarına destek çıkmak önemlidir. Çocuklara psikolojik destek sağlamak için yapılabilecekler şunlardır:

• Elden geldiğince normal rutinlerine dönmelerine yardımcı olmak gerekir. Günlük uyku düzenleri, beslenme düzenleri gibi faktörler bebeklerin bir sorun olmadığını düşünmelerine yardımcı olabilir. 
• Eğer daha büyük bir çocuk ailede mevcut ise uygun bir dille okul hayatlarına bir süre ara verilmesi gerektiğini onlara ifade etmek önemlidir. 
• Bazı çocuklarda ilgi ve enerji kaybı, üzüntü ve sinirlilik hali olması doğaldır. Anlayışlı bir şekilde karşılanmalı ve yapıcı karşılıklar verilmelidir.
• Küçük çocuklara öncelikle fiziksel olarak rahat edecekleri bir alan oluşturulmalıdır.
• Çocuklara yaşadıkları hakkında konuşma fırsatı verilmeli.
• Mümkünse oyuncaklarıyla bir arada durmalı ya da çizgi film gibi onları ortamdan uzaklaştıracak aktiviteler sunulmalıdır. 

Beslenme ve Su İhtiyacının Karşılanması

Deprem sonrası yapılacaklar içerisinde ilk olarak besin ve suya ulaşmak yer alır. Bu çok kolay olmasa da önemlidir. Eğer temin edilebiliyorsa yüksek kalorili konserve yiyecekler tüketilmesi önerilir. Protein açısından yüksek fasulye, nohut, ton balığı gibi besinleri tüketmek sınırlı gıda temininde kas kaybının engellenmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda enerji ihtiyacını sağlamak için tahıllı kuru gıdalar, tahıl barlar, kuruyemişler tüketilebilir diğer gıdalardır. 

Vücudun sıvı ihtiyacını da desteklemek için süt, ayran gibi gıdalar da tüketilebilir. Su yerine geçmese de vücudun sıvı kaybına bağlı dehidrate olma riskini azaltmaya yardımcı olur. Eğer alanlarda sıcak yemek dağıtılıyorsa bunların tüketimi de sindirim ve ruh sağlığı için faydalıdır. 

Uzun süre kişiyi tok tutacak yumurta, pirinç, zeytin gibi kısa sürede bozulmayan ya da temini kolay ürünler de kısıtlı gıda zamanlarında yardımcı olabilir. Psikolojik olarak kişiler iştah kaybı yaşayabilirler. Bu durumda mevcut besinleri tüketmemek ilerleyen zamanlarda sorunlara neden olabilir. Mümkün olduğunca kişi kendini zorlamalı ve gıda alımı sağlamalıdır. 

Gıda alımının en önemli olduğu gruplardan biri de gebe ve emzikli depremzede kadınlardır. Bu depremzedelerin özellikle daha dikkatli beslenmesi gerekir. Eğer kişinin sütü geliyorsa bebeğini emzirmekten çekinmemelidir. Ana besin kaynağı olan anne sütü bebeğin hayata tutunması için büyük öneme sahiptir. 

Gıda alımının yanında su tüketimi de oldukça önemlidir. Şişe su bulunabildiğinde vücut susuz bırakılmamalı fakat bu süreçte yetkililerden gelen uyarılar da dikkate alınmalıdır. Eğer şebeke sularında bir risk varsa tüketilen sulara da dikkat edilmelidir. Deprem sonrası çeşme sularının kullanımı riskli olabilir. Suların güvenliği konusunda yetkililerin açıklama yapmasının beklenmesi gerekir. Mümkün olduğunca içme suyu olarak şişe suyu kullanılmalıdır.

Kaynaklar:

https://texashelp.tamu.edu/browse/disaster-recovery-information/after-a-disaster/

https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/post-traumatic-stress-disorder-ptsd-and-complex-ptsd/self-care/

https://www.cdc.gov/childrenindisasters/helping-children-cope.html

https://www.everydayhealth.com/diet-nutrition/foods-you-need-in-any-emergency/

https://www.birbes.com/afet-durumlarinda-depremde-beslenme-nasil-olmalidir-19381/#:~:text=Afet%20sonras%C4%B1%20ilk%20saatlerde%20s%C4%B1cak,bozulmas%C4%B1%20zor%20besinler%20tercih%20edilmelidir.